Over vernederen en een weg naar vrede.

Etty Hillesum is voor mij een grote inspiratiebron bij het oplossen van conflicten.

Etty was een jonge Joodse vrouw die zich ervan bewust was dat zij niet kan vechten tegen iets wat groter is dan haarzelf. En dat je ondanks alles een keuze hebt. Betekent dat dan dat je lijdzaam moet toezien?

In 1942 schrijft zij in haar dagboek:

“Om te vernederen zijn er twee nodig. Diegene, die vernedert en diegene die men wil vernederen en vooral: die zich láát vernederen. Ontbreekt de laatste, dus is de passieve partij immuun voor iedere vernedering, dan verdampen de vernederingen in de lucht. Wat er overblijft, zijn alleen lastige maatregelen, die in het dagelijks leven ingrijpen, maar geen vernederingen of verdrukkingen, die de ziel beklemmen. Met moet de Joden daartoe opvoeden.

Ik fietste langs de Stadionkade vanochtend en genoot van de wijde hemel daar aan de rand van de stad en ademde de frisse, ongerantsoeneerde lucht in. En overal bordjes, die wegen, de vrije natuur in, voor Joden versperd hielden. Maar boven dat ene stuk weg, dat ons blijft, is ook de volledige hemel.

Men kan ons niets doen, men kan ons werkelijk niets doen. Men kan het ons een beetje lastig maken, men kan ons beroven van wat materiële goederen, van wat uiterlijke bewegingsvrijheid, maar wijzelf plegen de grootste roof aan ons, wij roven ons van onze beste krachten door onze verkeerde instelling. Door ons achtervolgd, vernederd en verdrukt te voelen. Door onze haat. Door onze branie, die angst verbergt. Men mag best soms treurig en terneergeslagen zijn over het ons aangedane, dat is menselijk en begrijpelijk. Maar toch: de grootste roof aan ons plegen wij zelf.

Ik vind het leven mooi en ik voel me vrij. De hemelen in me zijn even wijd uitgespannen als boven me. Ik geloof aan God en ik geloof aan de mensen en ik durf het langzamerhand eerlijk te zeggen zonder valse schaamte. Het leven is moeilijk, maar dat is niet erg. Men moet beginnen zijn ernst ernstig te nemen en de rest komt vanzelf. En ‘werken aan zichzelf’ is heus geen ziekelijk individualisme. 

En een vrede kan alleen een echte vrede worden later, wanneer eerst ieder individu in zìchzèlf vrede sticht en haat tegen medemensen, van wat voor ras of volk ook, uitroeit en overwint en verandert in iets, dat geen haat meer is, misschien op den duur wel liefde, of is dat misschien wat veel geëist? 

Toch is het de enige oplossing.”

Wat zou jij doen?
Begrijpelijk dat je iets wilt doen, wanneer je vernederd wordt en erger nog dan dat, wanneer je veiligheid, je vrijheid of je leven in het geding is. Wanneer jou iets wordt aangedaan, dan is er een natuurlijke reactie om je te verdedigen of aan te vallen. Dan zijn er al snel twee die vechten.

Oog om oog, tand om tand. Het houdt elke oorlog in stand.

Hoe los je het dan op?
Je kunt vechten, vluchten  of wachten op een ander. De ander heeft tenslotte schuld en is begonnen. Maar wat doe je wanneer de ander niets doet? Hoe lang blijf je wachten?

Herken je de sluimerende conflicten, de issues, de irritaties in je eigen familie of op je werk? Misschien niet te vergelijken met de gebeurtenissen in de tweede wereldoorlog en toch…. Wanneer je de problemen niet in de kern oplost, dan neem je het met je mee. En zo geven we de angst, pijn en verdriet ook door. Onbedoeld en onbewust.

Praten met je vijand
Het is niet zo eenvoudig om met je “vijand” te praten. Laat staan de problemen samen te bespreken en op te lossen. Wie kan en durft te praten over datgene wat zo pijnlijk was, waarin je je niet gehoord of gezien voelde.

Het is onnatuurlijk. We willen nu eenmaal niet met de vijand aan tafel. De vijand heeft iets gedaan, de vijand is schuldig, de vijand is gevaarlijk, onbetrouwbaar.
Gek genoeg staan we zelf altijd aan de goede kant. Je hebt gelijk. Maar wat win je er mee? Het gelijk houdt elk conflict in stand.

Hoe zou de vijand denken?
Misschien wel hetzelfde. Zou dat kunnen?
Van je eigen kant bekeken heb je ook gelijk. Het heeft alleen niets met de waarheid te maken. De ander heeft ook gelijk ook al deel je diens standpunt niet. De kunst is het op te lossen op een manier dat iedereen tevreden is. Dat vraagt meer dan alleen je eigen kijk, jouw zicht op de kwestie. Het vraagt ook iets anders dan je te kunnen inleven in een ander, het vraagt meer dan begrip.

Zelfonderzoek en inzicht
Inzicht is nodig. Inzicht door in jezelf de oplossing te zoeken. Dat is geen ‘ziekelijk individualisme’ zoals Etty schrijft, maar noodzakelijk. Dat lijkt lastig, maar daar vind je uiteindelijk ook de oplossing en een sleutel naar vrijheid, naar verbinding, naar samen, naar vrede.

Wat is vrede?
Vrede is voor mij veel meer dan de afwezigheid van oorlog. Net als vrijheid dat is. Het is eenvoudig om een strijd in stand te houden. Wie heeft het lef om te stoppen wanneer er zoveel redenen zijn om er mee door te gaan. Ik heb ook mijn redenen. Ik wil het onrecht bestrijden, ik wil geen oorlog.

Maar in de strijd lukt dat niet. Sterker nog in de strijd houd ik de oorlog mede in stand, ook in vredestijd.

Je hebt een keuze
Het begint bij degene die dat ook wil oplossen, voor zichzelf. Het begint bij mij, elke keer weer. En als ik het even niet weet, of er moedeloos van word dan denk ik aan Etty en dit stukje uit haar dagboek: Het verstoorde leven. Het herinnert mij er aan dat ik altijd een keuze heb: leven in liefde of in angst.

Er is altijd een weg naar vrede. Welke weg kies jij?